آیا دستگاه تصفیه هوا تأثیرگذار است

افزایش روزافزونِ استفاده ازدستگاه‌های تصفیه‌ی هوای خانگی در واقع واکنشی است به نگرانی افراد در مورد کیفیت هوای خانه‌ها؛ با توجه به این‌که بسیاری از ما در مقایسه با نسل‌های پیشین زمان بیشتری را داخل خانه می‌گذرانیم. بنابراین، ممکن است داخل خانه در معرض ذرات و آلاینده‌های بیشتری قرار بگیریم که می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید بیماری‌های مرتبط با ریه شوند.

بیشتر کلان‌شهرها با معضل آلودگی هوا روبه‌رو هستند؛ این مسأله تهدیدی جدی برای سلامتی شهروندان به‌ویژه کودکان، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای است. معمولاً از سوخت‌های فسیلیِ موردِ استفاده در صنایع، نیروگاه‌ها، زباله‌سوزی، و خودروها به‌عنوان نخستین عامل این آلودگی یاد می‌شود و عواملی چون بر هم خوردن تعادل گازهای موجود در جو زمین، سیستم گرمایش ساختمان‌ها و ریزگردها نیز در درجه‌ی بعدی اهمیت قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی دیگر نیازی به اثبات این نکته که «ما به تصفیه‌ی هوا نیاز داریم» وجود ندارد. با این وجود در نظر بسیاری افراد هنوز آلودگی هوا یک تهدید جدی به شمار نمی‌آید.

با اندازه‌گیری میزان آلاینده‌ها در محیط‌های بسته به این نکته‌ی جالب توجه برمی‌خوریم که میزان آلاینده‌های موجود در فضای بسته با میزان آلاینده‌های فضای باز، تفاوت چندانی ندارد. حتی آلودگی هوا در فضای بسته به مراتب خطرناک‌تر از آلودگی هوا در فضای باز است. زیستن و تنفس در خانه یا هر ساختمانی با هوای آلوده احتمال درگیرشدن با بیماری‌های تنفسی، قلبی، درمان‌ها و هزینه‌های سنگین درمانی را افزایش می‌دهد. این‌جاست که ضرورت بهره‌مندی از یک سیستم تهویه مطبوع کارآمد حس می‌شود؛ ولی آیا صرفِ داشتنِ سیستم تهویه‌ی مطبوعِ مناسب، تضمینی برای پاک‌سازی هوای داخل ساختمان و حفظ سلامتی افراد حاضر در آن خواهد بود؟

آیا دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا راه حل قابل اعتمادی برای خلاصی از شر آلاینده‌های داخل ساختمان هستند؟ پاسخ کوتاه تا حدی بله است. در این مقاله نحوه‌ی عملکرد این دستگاه‌ها را بررسی می‌کنیم؛ سپس در پیِ یافتنِ پاسخی برای این پرسش که «آیا دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا ارزشِ افزوده شدن به خانه‌ها را دارند یا نه؟» برمی‌آییم.

دستگاه تصفیه هوا چگونه کار می‌کند

دستگاه تصفیه‌ی هوا در واقع آلاینده‌ها، آلرژن‌ها و سموم را از هوای خانه، محل کار یا هر محیط سربسته‌ی دیگری که در آن قرار گرفته پاک‌سازی و حذف می‌کند؛ از این نظر، عملکرد آن دقیقاً برعکس دستگاه‌های پخش‌کننده‌ی اسانس یا مرطوب‌کننده‌ی هوا است که ذراتی (بخار آب یا روغن معطر) را به هوای خانه اضافه می‌کنند. هم‌چنین، کارکرد دستگاه تصفیه‌ی هوا با کارکرد فیلتر هوا نیز متفاوت است. فیلتر فقط ذرات را از هوا حذف می‌کند، در حالی‌که دستگاه تصفیه‌ی هوا، تواناییِ ضدعفونی کردنِ آن را نیز دارد.

شیوه‌ی پاک‌سازیِ هوا و این‌که دقیقاً چه ذراتی از هوا حذف شوند در نهایت به انتخاب شما بستگی دارد. نمونه‌های خاصی از دستگاه‌های تصفیه‌، آلاینده‌های موجود در هوا را جذب و حذف می‌کنند؛ در حالی‌که دیگر انواع آن، با پخش کردنِ ذراتی در هوا و خنثی‌سازی اثر آلاینده‌ها وظیفه‌ی خود را انجام می‌دهند. به این ترتیب دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا به دو گروه تقسیم می‌شوند:

• سیستم تصفیه هوای فعال Active: این نوع از دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا با استفاده از لامپ UV و فیلترهای کاتالیستی ماهیت ذرات آلاینده را تغییر می‌دهند. مزیت استفاده از این نوع دستگاه‌ها این است که نیازی به تعویض فیلتر ندارند. در بیشتر دستگاه‌های تصفیه‌ی خانگی، لامپ UV در مجاورت فیلتر کاتالیسی (UV PCO) قرار گرفته است. با تابیده شدنِ امواج UV به فیلتر، فتوکاتالیست‌های دی‌اکسید تیتانیومِ موجود در سطح فیلتر فعال شده و در واکنش با آلاینده‌های موجود در هوا، ماهیت مولکولی آن‌ها را تخریب و به ذرات بی‌خطر تبدیل می‌کنند.

ولی دو ایراد کلی بر این نوع سیستم‌های تصفیه‌ی هوا وارد است؛ 1. در فرآیند تغییر ماهیت، بعضی ذرات آلاینده به یک‌دیگر واکنش ناقص نشان می‌دهند و باعث تولید مولکول‌های ناشناخته‌ی جدیدی می‌شوند که ممکن است حتی از ذرات آلاینده‌ی اولیه نیز خطرناک‌تر باشد.  2. لامپ UV این دستگاه‌ها پس از حدود دو سال ضعیف می‌شود و به نگه‌داری و تعویض نیاز خواهند داشت.

• سیستم تصفیه هوای غیرفعال Passive: دستگاه‌های تصفیه‌ی هوای غیرفعال با استفاده از فیلترها و بدون افزودنِ ماده‌ی دیگری به هوا، عمل پاک‌سازی و حذف آلاینده‌ها را انجام می‌دهند. در این دستگاه‌ها معمولاً از سه نوع فیلتر استفاده می‌شود، فیلتر اولیه، فیلتر هپا و فیلتر جاذب کربن (یا کربن فعال). برخلاف سیستم‌های تصفیه هوای فعال، در این فرآیند ماده‌ی جدیدی (مثلاً ازن) وارد محیط نمی‌شود.

آیا آنها موثرند؟

پاسخ کوتاه این است: بله؛ با این وجود، یک دستگاه تصفیه‌ی هوا به احتمال زیاد تمام آلاینده‌های هوای خانه‌ی شما را حذف یا خنثی نمی‌کند. زیرا بسیاری از این ذرات روی سطوح نرم مانند مبلمان، ملافه و فرش و سطوح سخت مانند دیوارها می‌نشینند.

انواع ذرات آلرژی‌زا

یک دستگاه تصفیه‌ی هوا فقط می‌تواند ذرات معلق در هوا را تا حدی تصفیه کند و برای خلاص شدن از دیگر آلاینده‌هایی که وارد محیط شده‌اند باید در پیِ چاره‌ی دیگری باشید. دستگاه تصفیه‌ی هوا می‌تواند ذرات زیر را با استفاده از فیلتر و دیگر روش‌ها از هوا پاک کند.

آلرژن‌ها

موادی مانند دوده، باکتری، ویروس، گرده‌ی گل، موی حیوانات خانگی و برخی حشرات بسیار ریز از شناخته‌شده‌ترین آلرژن‌های موجود در هوا هستند. این ذرات به ریه‌ها آسیب می‌زنند و سیستم ایمنی بدن را به پاسخ‌های ایمنی (مانند حملات آلرژی یا آسم) وامی‌دارند. دستگاه تصفیه‌ای که از فیلتر هوای ذرات با بهره‌وری بالا (HEPA) استفاده می‌کند، انتخاب مناسبی برای افرادی است که به بیماری‌های تنفسی یا انواع آلرژی مبتلا هستند.

کپک

ذرات کپک داخل ساختمان نیز دقیقاً مانند آلرژن‌ها برای افراد مبتلا به آسم و سایر بیماری‌های ریوی خطرناک هستند. رشد کپک یک عامل انگیزاننده‌ی آلرژی است و می‌تواند باعث گرفتگی بینی، خارش بینی و گلو، عطسه و آب‌ریزش چشم‌ها شود، ریسک ابتلا به آسم را افزایش می‌دهد.

مزایای دستگاه تصفیه هوا

همان‌طور که دارو علائم بیماری و واکنش‌های بدن به بیماری را کاهش می‌دهد، دستگاه تصفیه‌ی هوا می‌تواند به حذف عامل بیماری‌زا کمک کند. پس از مدتی استفاده از دستگاه تصفیه‌ی هوا، شاهدِ کاهشِ واکنش‌های آلرژیک و حمله‌های آسم خواهید بود.

با این حال، این دستگاه جایگزینی برای دارو نیست؛ هم‌چنین مهم است که از ورود ذرات التهاب‌آور به خانه‌ی خود جلوگیری کنید.

نکات مهم در انتخاب دستگاه تصفیه هوا

• نحوه‌ی عملکرد دستگاه تصفیه هوا: دستگاه‌های تصفیه‌ی هوای ازن‌ساز یا UV چندان مناسب نیستند. برخی انواع دستگاه تصفیه‌ی هوا با تغییر دادنِ ماهیت آلاینده‌ها باعث تولید گاز اُزُن می‌شوند. این گاز تهدیدی جدی برای سلامتی است. توصیه‌ی ما استفاده از دستگاه‌هایی است که با سیستم غیرفعال یا همان فیلتراسیون کار می‌کنند.
• کیفیت و ظرفیت فیلترها: فیلتراسیون سه مرحله‌ای (پیش فیلتر، فیلتر هپا و فیلتر جاذب کربن) مناسب‌ترین سیستم فیلتراسیون است. غیر از تعداد مراحل سیستم فیلتراسیون باید به کیفیت و ظرفیت فیلترها هم توجه کنید. ظرفیت فیلتر دستگاه‌های کوچک معمولاً کم است و پس از مدتی اثربخشی خود را از دست می‌دهد. بنابراین حتماً پیش از خرید، به اندازه‌ی دستگاه و تناسب آن با محیط خانه یا محل کار خود توجه کنید. فن دستگاه نیز باید قدرتمند و کم‌مصرف باشد.
• خدمات پس از فروش: پس از مدتی دستگاه تصفیه‌ی هوای شما نیاز به تعویض فیلتر یا تعمیر خواهد داشت. به همین دلیل هنگام خرید دستگاه حتماً باید خدمات پس از فروش معتبر دستگاه و در دسترس بودن آن توجه کنید.
• تناسب طراحی دستگاه و محیط: دستگاه تصفیه‌ی هوا قرار است مدتی طولانی بخشی از اجزای دکوراسیون خانه یا محل کار شما باشد، بنابراین بهتر است هنگام خرید به تناسب طرح و رنگ آن با محیط خانه یا محل کار خود توجه کنید.

با انجام کارهای زیر می‌توانید از ورود ذرات مضر به فضای داخلی خود جلوگیری کنید:

• فرش و مبلمان پارچه‌ای حداقل هفته‌ای یک مرتبه با جاروبرقی تمیز کنید.
• در صورت حساسیت شدید، فرش را با کفپوش یا چوب سخت جایگزین کنید.
• ملافه‌ها را هفته‌ای یک‌بار با آب داغ بشویید.
• حیوانات خانگی خود را حمام کنید؛ در صورت ابتلا به آلرژی بهتر است حیوانی نگه ندارید.
•  از متناسب بودنِ میزان رطوبت خانه‌ی خود اطمینان یابید. مرطوب بودن فضا به رشد و نمو سریع انواع کپک کمک می‌کند.
• هرگز داخل خانه سیگار نکشید.
• در صورت امکان از محصولات شوینده‌ی طبیعی و غیرسمی استفاده کنید. در صورت نیاز به استفاده از شوینده‌ی قدرتمندِ شیمیایی، با باز کردن پنجره و روشن کردنِ فن، هوای خانه را تهویه کنید.
• بنابر اعلامِ بنیاد آسم و آلرژی آمریکا، هر 30 تا 90 روز یک‌بار باید فیلترهای دستگاه تصفیه‌ی هوا را تعویض کنید.

نتیجه

بنابر نتایج به‌دست آمده از تحقیقات بنیاد آسم و آلرژی آمریکا (سال 2018) فیلتر کردن هوا توسط یک دستگاه تصفیه‌ی قابل‌اعتماد، می‌تواند در حذف آلاینده‌ها (به‌خصوص آلرژن‌ها، دود و کپک) از فضاهای سربسته، بسیار تأثیرگذار باشد.

با این حال، استفاده از تصفیه‌کننده‌های هوا کافی نیست و در کنار آن همواره باید محیط را پاکیزه نگه داشت. یک دستگاه تصفیه هوا به تنهایی برای افزایش کیفیت هوای داخل خانه کار نمی‌کند، اما مطمئنا می تواند کمک کند.

برای پاک‌سازی هوا در فضاهای بسته مانند نگه‌داری از گیاهان تصفیه‌کننده‌ی هوا، کاهش مصرف مواد شیمیایی، تمیز نگه داستن محیط خانه یا محل کار، استفاده از دستگاه تصفیه‌ی هوای مناسب راه‌های فراوانی وجود دارد. با استفاده از یک دستگاه تصفیه‌ی باکیفیت، خواهید توانست آلاینده‌های هوای خانه یا محل کار خود را تا حد زیادی از بین برده و زندگی سالم‌تری داشته باشید.